अधिकमास (पुरुषोत्तम महिना) र यसको धार्मिक महत्व

Best Khabar Team | २०७७ भाद्र ११ गते बिहिबार

– विश्वनाथ खरेल
एउटै महिनामा दुईवटा औंसी प-यो भने त्यसलाई मलमास अर्थात् पुरुषोत्तम महिना भनिन्छ । यसलाई अधिकमासको रुपमा पनि चिनिन्छ । यो वर्षपनि करिब १ महिना अधिकमास परेको छ । जसका कारण नेपालीहरुको प्रमुख चाडपर्व दशैं तथा तिहार करिब १ महिना पछाडि धकेलिएका छन् । ज्योतिष शास्त्रअनुसार सामान्यतया ३० दिनलाई दुई भाग लगाएर हुन आउने शुक्लपक्ष र कृष्णपक्षको दुई प्रमुख दिन अर्थात् पूर्णिमा र औंशी हुन् । सामान्यतया यो एक महिनामा एक एक पटक मात्रै पर्दछ । तर कुनै एक महिनामा २ पटक औंशी पर्न गएको खण्डमा भने त्यो अधिकमासको रुपमा गणना गरिन्छ ।

यो वर्ष आगामी असोज महिनामा मलमास परेको छ । सोह्र श्राद्द सकिएलगत्तै अर्थात् आगामी असोज २ गते शुक्रबारदेखि असोज ३० गते शुक्रबारसम्म करिब २८ दिन अधिकमास परेका छ । असोज महिनामाको ३० गते अधिकमास समाप्त भएसँगै यो वर्षका दशैंको घटस्थापना आगामी कात्तिक १ गते परेको छ भने १० गते विजया दशमीको टिका परेको छ । यस्तै कात्तिक २९ गते लक्ष्मीपुजा र मंसीर १ गते भाइटिका परेको छ । मलमास अर्थात् अधिकमासको समयमा शुभकार्य गर्न हुँदैन भन्ने शास्त्रीय मान्यता अनुसार दशैं तिहार जस्ता चाडपर्वहरु पनि एक महिना पछाडि धकेलिएका हुन्, जुन सदिऔंअघिदेखि चल्दै आएको परम्परा रहेको छ । मलमासलाई

के हो अधिकमास ?
नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक समितिले दिएको जानकारी अनुसार पञ्चांग गणनाको सूर्यमान अनुसार वर्षमा ३६५ दिन, १५ घडी, ३१ पला र ३० विपला हुन्छ जब कि चन्द्रमान अनुसार वर्षमा ३५४ दिन, २२ घडी, १ पला र २३ विपला हुन्छ । यसैगरी सूर्य तथा चन्द्रमानबीच वर्षमा १० दिन ५३ घडी, ३० पला एवं ७ विपलाको अन्तर हुने गर्छ । यसै अन्तरलाई समायोजित गर्नका लागि अधिक मासको व्यवस्था गरिएको पाइन्छ । अधिक मास प्रत्येक तीन वर्षमा एकपटक आउँछ । यो सामान्यतथा फागुनदेखि कात्तिकको बीचमा पर्ने गर्छ । जुन वर्ष अधिक मास पर्छ त्यो वर्ष १२ को स्थानमा १३ महिना हुन्छ ।

अधिक मासको निर्णय सूर्य संक्रान्तिको आधारमा गरिने ज्योतिष शास्त्रका विज्ञहरु बताउँछन् । जुन महिनामा सूर्य सड्क्रान्न्ति हुँदैन त्यसलाई अधिकमास भनिन्छ । यो वर्ष असोजमा सूर्य संक्रान्ति परेको छैन । ज्योतिषशास्त्र अनुसार जुन चन्द्रमास भित्र सूर्य सक्रान्ती पर्दैन त्यसलाई अधिकमास भनिन्छ । त्यस्तै कुनै चन्द्रमास भित्र दुई वटा सूर्य सक्रान्ती परेमा त्यसलाई क्षयमास भनिन्छ ।अ धिकमास हरेक ३२ महिना १६ दिन १ घण्टा, ३६ मिनेटपछि आउँछ भने क्षयमास घटिमा १९ वर्ष र बढिमा ४१ वर्षमा एक पटक आउने गर्दछ । बिसं २०७५ मा जेठमा मलमास परेकाले रक्षाबन्धन, सोह्रश्राद्ध, दसैँ र तिहार लगायत चाडपर्वहरू पछि सरेका थिए । पूज्य एवं वन्दनीय छ, यस महिना मानवता अनि पुण्यका कार्य गर्नाले पुण्य मिल्दछ । यस महिनामा श्रीमद्भागवतको सप्ताह महापुराण या कथा श्रवण गर्नु फाईदाजनक मानिन्छ । यसै समयमा नवविवाहहित जोडीहरु सँगै बस्न हुँदैन भन्ने धार्मिक मान्यता पनि रहेको छ ।
राजधानी शहर काठमाडौवाट लगभग ८ किमी दक्षिण पश्चिम भेगमा पर्ने मत्स्यनारायणको प्रस्तर मन्दिरमा मलमासमा एक महिना लामो मेला लाग्ने गर्दछ ।

तर यो वर्ष कोरोनाको प्रकोपका कारण मेला लाग्ने सम्भावना छैन । किन भने सरकारले काठमाडौं उपत्यकामा मानिसहरु भेला भएर गर्ने सबै कार्यहरु आगामी भदौ १७ गतेसम्मका लागि बन्द गरेको छ भने त्यसपछि पनि यस्ता मेला र पर्वतहरुमा तत्काल भेला हुन पाइने सम्भावना छैन । किन भने काठमाडौंलगायत देशका विभिन्न स्थानमा कोरोना संक्रमितको संख्या दिनदिनै बढ्ने क्रममा रहेको छ । यो महिनामा विशेषतः पुरुषोत्तम महात्म्य वाचन गर्ने परम्परा छ । भगवान् नारायणको पूजा आराधना गर्नाले सम्पूर्ण पाप नष्ट हुन्छन् भत्रे धर्मग्रन्थमा समेत उल्लेख छ । सुनको जलप लगाएको गरुडको कलात्मक प्रवेशद्वार भएको मन्दिरमा माछाको मुखबाट प्रकट भएको एक फिट अग्लो चार हातमा शंख, चव्रm, गधा र पद्म लिएको मूर्ति छ । विष्णुले दस अवतार लिंदा सबभन्दा पहिले मत्स्य शरीर धारण गरी प्रलयकालमा समुद्रमा डुंगाको काम गरी वेदलाई सुरक्षा गरेको पुराणमा उल्लेख छ । मलमासका बेला उपत्यकाका चार नारायणको दर्शन गर्ने चलन रहेको भएपनि यो वर्ष त्यो सम्भावना देखिएको छैन । अधिकमासको उत्पत्ति १२ महिनाको मयलहरु जम्मा भएर भएको देखिन्छ । तर स्वयं विष्णुले नै आफ्नो पुरुषोत्तम भन्ने नामबाट यस महिनाको नामाकरण गररेको हुनाले यतिबेला गरिएको यज्ञ, अनुष्ठान, व्रतोपवासादि कर्मबाट अनन्तगुणा बढी प्रतिफल पाइने विश्वास छ ।

यो पुराणमा उल्लेख अनुसार हाम्रो मयलबाट उत्पन्न भएकोले तेरो स्थान हाम्रो सरह हुनुहुँदैन भनी अन्य सबै महिनाहरुले घृणा गर्न थालेकाले एक पटक मलमास रुँदै भगवान् विष्णुको शरणमा पुगेको थियो । उसको दुःख पुकारा सुनिसकेपछि विष्णुले यस महिनालाई घृणा होइन सबैले सम्मान गरुन् भन्ने उद्देश्यले पुरुषोत्तममासको नामाकरण गरी विशेष धार्मिक महत्व प्रदान गर्नुभएको थियो । त्यसैले त्यतिवेलादेखि हालसम्म विशेष पुण्य प्राप्तीको लागि यति बेला विभिन्न ३३ नामबाट भगवान् विष्णुको पूजा गदै आइएको पाइन्छ । पूरा महिनाभरभगवान विष्णुको पूजा गरी अन्तिम दिन विष्णुको पूजा गरिएको सोही ३३ नाममा ३३ वटा मालपूआ दान गर्नाले अनन्त पुण्य मिल्ने विश्वास लिइन्छ । यो तल उल्लेखित ३३ नामको महिनाभरी नै दिनको एकपटक पूजा तथा पाठ गर्नाले धेरै पुण्य पाउने कुरा धार्मिक शास्त्रमा उल्लेख भएको पाइन्छ । उक्त ३३ नाम यस प्रकार उल्लेख छ ।

विष्णवेनमः, जिष्णवेनमः, महाविष्णवेनमः, हरयेनमः, कृष्णायनमः, अब्जनाभयनमः, केशवायनमः, माधवायनमः, रामायनमः, मधुसुदनायनमः, अच्युतायनमः, पुरुषोत्तमायनमः, गोविन्दायनमः, वामनायनमः, त्रिविक्रमायनमः, संकर्षणायनमः, श्रीकण्ठायनमः, बैकुण्ठायनमः, नारायणायनमः, अनिरुद्धायनमः, प्रद्युम्नायनमः, जनार्दनायनमः, दामोदरायनमः, श्रीपतयेनमः, वासुदेवायनमः, नृसिंहायनमः, शेषशायिनेनमः, पृश्निगर्भायनमः, उरुक्रमायनमः, श्रीधरायनमः, गोपीजनवल्लभायनमः, गोपालायनमः र गोलोकाधिपतयेनमः ।

जब चन्द्रमा अनुसार महिनाहरुको गणना हुन्छ । अनि १२ महिना मिलेर एक सौरवर्ष भन्दा झण्डै १० दिनको घटी हुन्छ र तीन–तीन वर्षमा कुनै न कुनै राशी अन्तरगत नै उसको आरम्भ एवं अन्तरगत नै उसको आरम्भ एवं अन्तमा दुई पूर्णिमा अथवा दुई अमावश्य हुन जान्छ, यस्तो अवस्थामा नेपाली पचाङ्गमा अधिकमास पुरुषोत्तम वा मलमास भनिन्छ ।

Comment from facebook